Canal du Midi to przepiękna droga wodna na południu Francji i jednocześnie wspaniałe dzieło inżynieryjne. Oficjalnie otwarty w 1681 roku połączył rzekę Garonnę (w okolicach Tuluzy) z portowym miastem Sete.
Kanał liczy 240 km, a na jego trasie znajduje się blisko 350 budowli hydrotechnicznych! Wśród nich charakterystyczne owalne śluzy, wspaniałe mosty kanałowe, a nawet tunel. Dzięki nim kanał na całej swojej długości udostępniony jest do żeglugi barkami turystycznymi. Malownicza droga wodna prowadzi wśród winnic, średniowiecznych miast i kamiennych wiosek, w cieniu platanów i sosen piniowych.
Perłą na szlaku jest wspaniale ufortyfikowane Carcassonne znajdujące się na liście światowego dziedzictwa UNESCO. To najlepiej zachowany w Europie przykład średniowiecznego bastionu. Z barki można podziwiać jego 52 wieże i dwa pierścienie murów zrekonstruowane przez Viollet le Duc.
Region kusi smakowitymi, śródziemnomorskimi specjałami i niezwykłymi gatunkami win. Jak choćby, mające wielowiekową tradycję, słynne Pacherenc Vic-Bilch – białe, słodkie wino wyrabiane z bardzo późno zrywanych winogron (listopad, grudzień!). Przeżywające od dwudziestu lat błyskotliwy renesans.
Na Canal du Midi mamy trzy bazy, skąd można rozpocząć rejs: najbliżej Toulouse w miejscowości Negra, nowo otwarta baza w Bram oraz w Argens-Minervoise. Czwarta baza w miejscowości Lattes znajduje się nieopodal Montpellier. Można z niej wyruszyć na zwiedzanie Canal du Midi oraz regionu Petite Camargue.
Historia Canal du Midi
Projekt budowy kanału zrodził się w głowie bogatego barona Pierre’a-Paula Riqueta. Jak na ówczesne czasy pomysł łączenia drogą wodną Oceanu Atlantyckiego z Morzem Śródziemnym wydawał się szalony. Riquet okazał się jednak nie tylko wizjonerem, ale również znakomitym dyplomatą. Swoim pomysłem „zaraził” ówczesnego ministra skarbu Ludwika XIV, Jeana-Baptiste’a Colberta. Ten znalazł potrzebne środki na sfinansowanie inwestycji.
Zanim jednak budowa ruszyła Riquet musiał poradzić sobie z największym wyzwaniem, a mianowicie wymyślić sposób na wypełnienie kanału wodą. Problematyczny był tzw. próg Nauroze o wysokości 190 metrów n.p.m., który stanowił granicę między zlewiskami Atlantyku i Morza Śródziemnego.
W tym celu zaplanował on budowę zbiornika wodnego u podnóża gór. Zbierająca się w nim woda, spływająca ze stoków, miała na celu zaopatrywać w sposób ciągły kanał w wodę, szczególnie podczas letnich niedoborów.
Prace ruszyły w 1666 roku. Równocześnie z kopaniem kanału wybudowano zbiornik Saint-Ferréol. Był to wówczas największy sztuczny zbiornik wodny na świecie, o pojemności 6,3 miliona metrów sześciennych.
Budowa kanału trwała 15 lat i wzięło w niej udział 12 tysięcy robotników. Licząca 240 km długości trasa kanału biegnie trawersami wzniesień, a na niektórych odcinkach nawet wznosi się ponad poziom terenu. Oficjalne otwarcie Canal du Midi miało miejsce w 1681 roku. Niestety Riquet nie doczekał tej chwili. Zmarł w ubóstwie kilka miesięcy przed oficjalnym otwarciem.
W 1996 roku Canal du Midi został wpisany na listę światowego dziedzictwa kultury UNESCO.
Atrakcje hydrotechniczne na Canal du Midi
Na Canal du Midi znajdziemy dzisiaj blisko 350 budowli hydrotechnicznych, a wśród nich: 126 mostów, 55 przepustów – rzek i cieków wodnych, kilkanaście spustów wody z kanału, 7 mostów kanałowych, 6 sztucznych zbiorników zaopatrujących kanał w wodę oraz wiele basenów portowych. Do największych atrakcji hydrotechnicznych Canal du Midi należą:
Śluzy na Canal du Midi
Owalne śluzy na Canal du Midi są najbardziej charakterystycznym elementem kanału. Ich oryginalny ekliptyczny kształt zaprojektował sam Riquet. Każda posiada spadek ok. 2,27 m i wymiar komór śluzowych 30,0 x 5,35 m. Na całej długości kanału znajdziemy ich aż 67. Wśród nich na szczególną uwagę zasługuje śluza w Agde, którą zbudowano na planie koła, aż z trzema wrotami. Jedne z nich wprowadzają do kanału wody rzeki Hérault.
Tradycyjna owalna śluza na Canal du Midi
Większość śluz na Canal du Midi jest jednostopniowa. Można również spotkać śluzy dwustopniowe, trzystopniowe, a nawet czterostopniowe jak śluza w Castelnaudary. Najbardziej imponująca jest bez wątpienia śluza w Fonsérannes koło Béziers. Składa się aż z 8 stopni! To ponad trzystumetrowa budowla, niwelująca 21,5 metra różnicy wysokości.
Śluza w Fonsérannes koło Béziers.
Tunel Malpas
Jedno z najbardziej osobliwych miejsc na trasie Canal du Midi znajduje się koło Enserune. Budowniczowie kanału natrafili tutaj na wzgórze, na którym Rzymianie wznieśli oppidum – warowną osadę. Riquet uznał, że łatwiejsze będzie przebicie tunelu przez środek wzgórza niż okrążanie go. Było to pierwsze takie rozwiązanie inżynieryjne na świecie. Tunel Malpas ma 173 metry długości, 6 metrów wysokości i 8,5 metra szerokości.
Most kanałowy nad rzeką Orb
Sporym wyzwaniem technicznym podczas budowy kanału były miejsca, gdzie kanał przecinał rzeki i strumienie. Skrzyżowanie dwóch cieków na jednym poziomie nie było możliwe ze względu na zbyt duże wahania poziomu wody, dodatkowo materiał niesiony przez nurt rzeczny zagrażał drożności kanału. Wobec powyższego Riquet zastosował tu most kanałowy. W rezultacie to nowatorskie rozwiązanie umożliwiło poprowadzenie kanału ponad ciekiem wodnym.
Pomnikiem techniki XIX w. pozostaje most kanałowy nad rzeką Orb w Béziers. Został zbudowany w latach 1854-1858 i kosztował fortunę. To wybitne dzieło inżyniera Jeana-Polycarpe’a Maguèsa. Zaprojektował on nie tylko imponujący, kamienny most kanałowy, ale również nowy odcinek kanału od ośmiostopniowej śluzy Fonsérannes do nowo powstałego portu w Beziers – Portu Neuf. Dodatkowo poniżej mostu kanałowego wybudowano nową śluzę – Orb.
Przebudowa wrót przeciwpowodziowych na rzece Libron
Innym spektakularnym wyczynem inżynieryjnym była przebudowa wrót przeciwpowodziowych chroniących Canal du Midi przed wodami rzeki Libron.
Rzekę Libron charakteryzuje bardzo zmienny poziom wody. Bywa, że jej koryto jest suche, ale w okresie opadów może powodować katastrofalne powodzie. Co więcej jej skrzyżowanie z Canal du Midi biegnie po terenie depresyjnym, od 1 do 3 m poniżej poziomu Morza Śródziemnego, oddalonego zaledwie o kilka kilometrów. Z tego powodu zastosowanie tu mostu kanałowego nie wchodziło w grę. Trzeba było znaleźć inne rozwiązanie. Pierre-Paul Riquet postanowił zastosować system przesuwnych wrót. Miały one na celu w przypadku wezbrania wód Libronu utworzyć koryto dla jego wód w poprzek kanału.
Zasada, na jakiej oparł swoją budowlę Riquet, funkcjonuje do dzisiaj, chociaż w nieco zmodyfikowanym kształcie. Współczesne nam wrota przeciwpowodziowe powstały w 1858 r.
Libron poprowadzone jest do skrzyżowania z kanałem dwoma ramionami. Stykają się one z masywnym, wysokim murem kamiennym, którym na obu brzegach otoczono kanał. Na wysokości jednego i drugiego ramienia rzeki w murach wykonano po cztery murowane kanały arkadami otwarte na kanał żeglowny. Od góry i dołu rzeki zamknięte są drewnianymi zasuwami, których położenie można zmieniać prostym mechanizmem korbowym. Zamknięte izolują kanał od wód rzeki i pozwalają na spokojne prowadzenie żeglugi.
Dodatkowo w korytarzach arkad znajdują się metalowe skrzynie o formie podestu i dwóch ścian prostopadłych do drogi wodnej. Podwieszone są one do czterokołowych wózków, przesuwanych kołowrotem na stalowych szynach prowadzonych ponad arkadami. W przypadku wezbrania wód Libronu zasuwy są otwierane, a przeciwległe skrzynie przesuwane do osi kanału. Skrzynie zamykają go, formując sztuczne koryto, którym rzeka przecina kanał. Przy okazji zapobiega to jego zamulaniu czy wypełnianiu kamieniem. W tym czasie żegluga na kanale jest zawieszana.
